Burgemeester in column: ‘De schoonheid van een compromis’

Tegelijkertijd betekent dit niet dat er geen zorgen zijn over onze democratische rechtsstaat. Zo is het vertrouwen van de Nederlandse bevolking in de ‘politiek’ en publieke instanties laag (en afgenomen in de afgelopen jaren). Er ligt dus een opdracht voor de ‘politiek’ om ’vertrouwen te bouwen’ én waar nodig de democratie te versterken.

Hierbij gaat het (naar mijn idee) om het bieden van voldoende rechtsbescherming (om situaties als bij de Toeslagenaffaire te voorkomen), het waarborgen van rechten en plichten uit onze Grondwet en het versterken van de uitvoeringskracht van de overheid (doen wat je zegt, maar ook helder zijn over wat echt kan of niet). De overheid heeft daarbij altijd belangen te wegen en te beoordelen ten opzichte van het ‘algemeen publieke belang’.

De opdracht van elke volksvertegenwoordiger, of je nu gemeenteraadslid in Barneveld bent of lid van de Tweede Kamer bent, is het dienen van het ‘algemeen belang’. Niet het individuele belang, maar wat voor ‘het welzijn van de gehele samenleving nuttig, gewenst of nodig is’. De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) bracht laatst ook een advies uit over ‘de stand van het bestuur’. Daarin kwam men tot de conclusie dat: ‘Het lijkt wel of het dienen van het algemeen belang in de ogen van de samenleving steeds minder een legitimatie is voor keuzes die door het lokale bestuur worden gemaakt’. Een interessante conclusie. Een conclusie die aan het denken zet.

De vraag is natuurlijk: hoe komt dit zo? Allereerst heb ik de indruk dat het ‘tegengeluid’ harder klinkt dan het ‘voor of neutrale geluid’. Het verkrijgen van een representatief beeld over wat (de meeste) mensen echt vinden is behoorlijk ingewikkeld. Vaak laten degenen die ‘tegen’ zijn van zich horen (en dat is niet altijd de meerderheid). In zo’n geval is het belangrijk om het algemeen publieke belang opnieuw te waarderen. Dit vraagt veel van raadsleden en gemeentebestuurders. Helemaal als je bedenkt dat er haast geen ontwikkeling in de samenleving te noemen is, waar geen weerstand tegen bestaat.

Enerzijds hebben we meer woningen nodig voor bijvoorbeeld onze jongeren, maar daardoor leveren anderen wel ‘uitzicht’ in. We willen zorgen voor mensen in de knel, maar bij de realisatie van huisvesting voor asielzoekers wordt afwijzend gereageerd. We willen niet in de file staan op weg naar het werk of de supermarkt, maar leg de nieuwe weg graag wel ergens anders aan. Ga er maar aan staan. Daarom heb ik veel respect en waardering voor onze Barneveldse gemeenteraadsleden. Keer op keer hebben zij een weging te maken. En vraagt het van hen weerbaar te zijn om soms moeilijke keuzes te maken in het belang van het algemeen belang.

Niet eenvoudig dus, want besluiten vanuit het algemeen belang raken (of schaden soms) individuele belangen. Waarbij, wat mij betreft althans, de belangen van de ‘minderheid’ wel altijd worden meegewogen door de ‘meerderheid’. Een democratie is namelijk pas sterk als er oog is voor de positie van de minderheid. Temeer iemand de ene keer bij de ‘meerderheid’ kan horen, maar de volgende keer zomaar bij de ‘minderheid’. Dat vraagt om een inhoudelijke afweging en duidelijkheid over de wijze waarop besluiten tot stand komen. Waarbij voor het ‘algemeen belang’ de ‘zachte stemmen’ óók een stem krijgen in de raadzaal. Het vraagt een waardig en inhoudelijk scherp debat, waarin alle belangen en omstandigheden aan bod komen voordat de ‘hamer valt’.

Om het algemeen belang te dienen, is daarnaast samenwerking nodig van gemeenten met de rijksoverheid. Het Rijk ziet gemeenten te vaak als ‘uitvoerder van overheidstaken’ in plaats van een gelijkwaardige medeoverheid. Daar komt bovenop dat er vanuit het Rijk minder geld beschikbaar is. Terwijl juist die gemeentelijke taken ook bijdragen aan het algemeen (lands)belang denk bijvoorbeeld aan de bouw van woningen of het verbeteren van bestaanszekerheid.

Bovendien valt er echt meer te verbeteren aan de samenwerking tussen het Rijk en de gemeente. Denk aan het ontwikkelen van een ‘kader voor interbestuurlijke verhoudingen’. Maar ook het invoeren van een ‘uitvoeringstoets’ dat het overhevelen van taken naar gemeenten beter laat verlopen. Het lost niet alles op, maar het zorgt er wel voor dat we als (gezamenlijke) overheid meer vanuit gelijkwaardigheid naar vraagstukken kijken.

Overheden hebben samen verantwoordelijkheid te nemen en te werken aan herstel van vertrouwen. Tegelijkertijd kan de overheid dit niet alleen en moet dit ook niet alleen willen. Er zit immers veel kracht in de samenleving zelf. Bij inwoners om samen de buurt veilig te houden door in de buurt-app signalen door te geven of samen de straat schoon te vegen. Bij ondernemers als het gaat om nieuwe innovaties op het gebied van duurzaamheid. Bij maatschappelijke organisaties die met vrijwilligers de strijd aangaan tegen eenzaamheid. Geweldig om te zien dat - ook in onze dorpen - verantwoordelijkheid wordt gevoeld en genomen. Dit draagt bij aan een fijne plek om te leven, vinden van oplossingen en dus ook aan onze democratie.

In de samenwerking tussen overheden, inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties liggen kansen. In Nederland kennen we de traditie van ‘polderen’. Zo is Nederland letterlijk gebouwd en zo leven we al eeuwen samen. In onze tijd is ‘polderen’ synoniem komen te staan voor een ‘slap compromis’. Helaas. Want er schuilt een ‘schoonheid in het compromis’. Door ‘geven’ en ‘nemen’ en samenwerking bouwen we aan oplossingen en aan het onderlinge vertrouwen. Alleen zo komen we een stapje verder. Zo dienen we met elkaar het algemene belang. Zo werken we vanuit verbinding aan sterke gemeenschappen in Barneveld.